Onlangs vierde Kees Petiet, die de meeste Middelburgers vooral zullen kennen als eigenaar van Bar American op Plein 1940, een muzikaal jubileum. Dat deed hij met een feestje. In de uitnodiging schreef hij: ‘De derde zaterdag van september in 1976 was de eerste keer dat ik een hele avond muziek draaide in een café. Het was de eerste dag van de kermis in Terneuzen en de Image-club had die avond geen dj beschikbaar. Ik bood aan dit wel te willen doen voor een keer. Een keer werd twee keer en vervolgens elke week en uiteindelijk heeft dit ertoe geleid een café te beginnen in mijn eigen Middelburg, met mijn eigen muziek. Nu bijna 40 jaar later draai ik nog steeds met plezier mijn muziekjes’.

Omdat ik op vakantie was, moest ik verstek laten gaan, maar ook zonder op het feestje te zijn, kon ik me het beeld van Kees als dj heel goed voor de geest halen. Ik zag en hoorde hem talloze keren bezig achter de draaitafels van zijn zaak, zowel als klant als medewerker. Je moet van goeden huize komen als je een rocknummer aan wilt vragen dat Kees niet kent. Hij kent zijn klassiekers. Het is daarom beter om hem gewoon lekker te laten doen. Dan komen de pareltjes vanzelf. Van Stones en Beatles naar Uriah Heep en Status Quo en weer terug.

Trashhok

Kees draait zijn muziekjes inderdaad nog regelmatig, maar wel minder dan vroeger, toen hij zelf altijd achter de bar stond en de meeste van zijn klanten naar dezelfde muziek luisterden. Ik kan me de overgangsperiode nog wel herinneren. Ik begon American rond 1986 te bezoeken voor de vele speed- en thrashmetalbandjes die er toen optraden.

Dat was een mooie tijd, maar de muziek van de optredende bands was te heftig om achter de bar te draaien. Bij bands als Iron Maiden en Metallica hield het wel op, omdat de vrees bestond dat nog hardere muziek klanten zou kosten. Het leidde echter tot zo veel discussies dat Kees uiteindelijk een oplossing ging zoeken. Hij vond die in het basaal inrichten van een kleine ruimte naast de zaak, als mini-café voor de liefhebbers van herrie. Die ruimte werd het Thrashhok genoemd. Het was een mooie, tijdelijke oplossing, waar sommige bezoekers van toen nu nóg met een grote grijns over praten.

Bedrijfsleider

Hoe het precies kwam is lastig te duiden, maar in de jaren ‘90 was er opeens een veel groter publiek voor heftige muziek. Zelfs in nette zaken werd er gesprongen op Rage against the Machine en Nirvana. Herrie in de tent betekende een volle tent. Kees ging op zoek naar een bedrijfsleider die de werelden van rock en herrie wist te verenigen in American en vond die in de persoon van Erik Louws, die in de jaren daarna het gezicht en het geluid van de zaak zou gaan worden. Maar wel altijd met Kees aan zijn zijde of in de buurt. Want als er weer eens écht ouderwets gerocked moest worden deed Kees het natuurlijk zelf. En dat doet hij nu nog steeds.

Juist dat maakt American tot wat het is: een prachtige tent. ‘Keep on rockin’ in the free world!’

Nog niet zo lang geleden sprak ik Ties Verhoeven in het Polderhuis op Westkappel. Ties werkte in de bediening wat hem goed afging. Ik zei dat ik nog een biertje in het Kasteel ging doen. Ties antwoordde dat ik ze daar de groeten van hem moest doen. Jammer genoeg had het meisje dat me bediende nog nooit van hem gehoord. Vreemd, want Ties heeft zijn sporen in de Wasschappelse horeca meer dan verdiend.

Ties was met ingang van 1 november 1971 eigenaar van café-bar de Schuur aan De Casembrootstraat 9. Hij nam de zaak over van Jonker, maar eigenlijk van Bert Lentink (Bert van de Schuur) die de Schuur van Jonker huurde. Ties stootte de Schuur op in de vaart der volkeren. De zaak liep als een trein en alle neuzen stonden dezelfde kant op. Het ging lang goed, maar helaas was het niet eind goed al goed. Op 3 oktober 1992 sloot Ties de Schuur en verviel de horecafunctie.

Hij was echter niet voor één gat te vangen, want hij had begin jaren ’70 café-restaurant  Troaljewerk aan de Zuidstraat 128 geopend. De zeer betreurde Daan Hengst vertelde me dat hij er nog gewerkt heeft. Ik dacht ook in de Schuur. Het raakt me diep dat Daan niet meer onder ons is. De kennis die hij van de Westkappelse horeca door de eeuwen heen had was legendarisch. Makker Edwin Mijnsbergen en ondergetekende hadden het altijd over ‘onze man in Westkapelle’.  Ik hoop dat Daan’s kennis niet verloren gaat.

Bijnamen

Terug naar Troaljewerk. De foto bij deze Kroegpraat is gemaakt in 1987 en komt van de beeldbank van de Stichting Cultuurbehoud Westkapelle.  De mannen die een kaartje leggen zijn, van links naar rechts: Adriaan Gabriëlse (Tom of Arjôôn Dunder), Jan Cijvat (Suker), Piet Wisse en Adriaan van Sighem (Lorre). Tussen de haakjes staan de biesmakken, bijnamen in het ABN, van de heren.

Op 25 maart 1999 meldde Ties het volgende in de provinciale courant: ‘Na 28 jaar achter de bar te hebben gestaan heb ik de zaak aan Ronald van de Sande overgedragen. Vrijdag 26 maart is iedereen welkom vanaf 20.00 uur. Ties Verhoeven en Ronald van de Sande’.

Misschien kom ik Ties op 22 oktober wel tegen bij Oe Tooier Oe Mooier in het Kasteel. Ik hoop het, want dan kunnen we er samen een paar of meer drinken.

Pannen en Koeken

Ronald van de Sande bleef tot 2008 in Troaljewerk hangen. In mei 2009 openden Bernd en Roderick Laanbroek Pannen en Koeken in het pand. Ze verhuisden Pannen en Koeken vijf jaar later naar Zuidstraat 99. Charlotte de Pagter en Cas Zwemer openden op 1 juli 2014 het Zeeuws Mosselhuis in het pand en zij zitten tot op de dag van vandaag in hun zaak.

Nu weet ik niet of de Schuur ooit troaljewerk heeft gehad, maar dat zou zo maar kunnen. Enfin, dat is een vraag die ik aan Ties kan voorleggen als ik hem tegen kom.

Op 1 april, het is geen grap, nam de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden een gebouw in gebruik aan de Bachtesteene 14 in Middelburg. Het ging om verenigingsgebouw de Schakel. De heer J. Luijendijk was een maand eerder aangesteld als beheerder, dus hij had genoeg tijd om de glazen te laten glimmen. Luijendijk vroeg Verlof B aan voor het schenken van alcoholloze dranken, maar ruilde B al snel in voor Verlof A. Zo mocht er dus bier en wijn in de zaak worden geschonken.

Begin jaren ‘70 kwam ik wekelijks in de Schakel, maar niet om een biertje te tikken. Nee, als RHBS-klant kreeg ik er muziekles van Peter Jense. Het ging altijd goed, aangezien één onzer de klok altijd een kwartier vooruit zette. Dat waren zogezegd korte lessen in de muziek. De zoon van de heer Luijendijk, Piet, maakte een tijd furore in Middelburg en omstreken als ‘De Antennespecialist’. Later fotografeerde hij jachten in de Zeeuwse wateren.

Gezondheidsredenen

Ik zag Piet vaak op de Vlasmarkt waar hij net als ik vaste klant was bij Het Hof van Zeeland, maar dit terzijde. In 1977 zwaaide de heer Luijendijk af en werd opgevolgd door de heer J.P. Adam. Toen Adam midden jaren ’80 om gezondheidsreden moest stoppen, brak het tijdperk Faase aan. Harry en Ada Faase werden de nieuwe beheerders en deden dat met verve.

In het tijdperk Faase kwam ik ook soms in de Schakel. Ik werkte begin jaren ‘80 als suppoost in de Vleeshal, maar kwam in de zomeruren te kort in verband met de zogenaamde ‘vrije periode’. Nu deden Ab Snijders en Walter Geukes onderhoudswerkzaamheden in alle verenigingsgebouwen die de gemeente Middelburg rijk was. Samen met hen vulde ik mijn uren in en dan dronken we ook weleens een biertje bij Harry.

Dameoffer

De Schaakvereniging Middelburg hield lange domicilie in de Schakel. Het fungeerde als hun clubhuis. Toen de vereniging verlegen zat om hulp bij het clubblad, zette Harry de schouders er onder. Bepaald geen dameoffer, maar wel een slimme zet. In de jaren ’90 kwam ik ook weleens bij Harry. Hij had een barretje gemaakt in de lagere regionen van het pand. Daar was het goed hangen. Er werden daar nogal eens dartpijltjes gegooid, maar hoe dat zat, moet ik nog eens aan Willem Nieuwdorp van café Bommel vragen. Het waren in ieder geval wedstrijden in klein comité, dat weet ik zeker.

In 1997 moesten Harry en Ada hun biezen pakken. Ze vertrokken naar Open Hof in Vlissingen. De gemeente Middelburg kocht in dat jaar het pand van de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden. Jongerencentrum Midgard had problemen met omwonenden in de Kuiperspoort en belandde in 1997 in de Schakel. In 2008 kwam Barrel, de bar van de Roosevelt Academy, in het pand en de rest is geschiedenis. De Schakel werd in 2012 afgebroken en een jaar later verrees verpleeghuis Willibrord uit de as. In de Brasserie kan iedereen nog steeds wat drinken, maar ik blijf haken naar de ontbrekende Schakel.

Op 22 mei 1903 trouwt tuinknecht David Bommeljé met Tannetje de Voogd, zonder beroep. Tuinknecht was een edel beroep, zoals filosoof Voltaire in het midden van de 18e eeuw al wist. De laatste woorden van Voltaire’s boek Candide luiden immers: ‘maar laten we onze tuin bewerken’.

Laat ik u echter niet langer om de tuin leiden. Dat heeft hoewel kort, toch lang genoeg geduurd. David en Tannetje openen in 1908 een bier- en melksalon aan de Markt 2 in Domburg. Ze verhuren wat kamers op de eerste verdieping en zijn dus ook een pension. Het Domburgsch Badnieuws houdt de vinger aan de pols als het om horeca gaat. Het meldt op 19 juli 1913 het volgende: ‘Pension  Bommeljé, voorheen Café Bommeljé, heeft zich nu vol minachting afgewend van de koffie, limonade, fosco en het dagjespubliek, om zich geheel te wijden aan de verzorging van echte onvervalschte, raszuivere badgasten’. Het is een hele, misschien een beetje vileine, mond vol.

Drie gulden per dag

Wellicht zien David en Tannetje meer brood in een pension dan in een café. Rond 1920 verhuizen ze naar Markt 6 om een pension te beginnen. De naam bier- en melksalon komt echter terug in Domburg. Patricia Gino en Mirjam Sala openen in 2011 de Domburgsche Bier en Melksalon aan de Weststraat. Het is mooi, want de geschiedenis dient in ere te worden gehouden.

Terug naar pension Bommeljé aan Markt 6 dat flink aan de weg timmert. Een advertentie in de Middelburgsche Courant van 16 mei 1934 getuigt daarvan. ‘Stroomend warm en koud water. Goede keuken, drie gulden per dag, per persoon’. Het zijn met recht vooroorlogse prijzen. Als David in 1933 overlijdt zet Tannetje het bloeiende bedrijf voort.

Elf jaar later slaat het noodlot genadeloos toe. Op 1 november 1944 heeft er een bombardement op Domburg plaats. Tannetje’s zoon Willem, schoondochter Johanna en kleinkinderen David en Tannie verliezen daarbij het leven. Een zeer groot drama in Domburg en voor Tannetje. In één klap stort haar wereld in elkaar. Tannetje overlijdt in 1965 op 83-jarige leeftijd, ongebroken, maar wellicht wel moe gestreden.

Snackbar

De horecabestemming van het pand Markt 6 beleeft daarna een periode van dood tij. Daar komt pas in 1980 verandering in. Op donderdag 27 maart van dat jaar openen Ko en Jacqueline Labruyère lunchroom-coffeeshop Kootje in het pand. De uitnodiging vermeldt tevens dat ze ‘uiteraard’ hun clientèle in snackbar Tramhalte Stationsstraat 6-6a ‘gaarne van dienst blijven’. Ko en Jacqueline blijven vier jaar hangen in Kootje.

Johan Bielok en Willem Flipse openen in 1984 eethuis De Dom op Markt 6. Bielok verzint de naam. Burg was geen optie, want er was al een hotel met die naam aan de Ooststraat. Cathrien Carlier en Klaas Pirson volgen de heren een jaar later op. Na een ingrijpende verbouwing heropenen Cathrien en Klaas hun zaak in 2004 en dopen die Markt Zes. Zij doen met ingang van februari dit jaar Markt Zes over aan Kerstin Berk en Mark de Looff, maar dat heeft u al kunnen lezen in een vorige Kroegpraat. Dat is beslist geen drama in Domburg, verre van dat kun je zeggen.

Op 18 september 1727 maakt de Amsterdamse Courant melding van herberg ‘de Morgenstar op de Markt’. Het gaat hier echter om de Morgenster, die is gevestigd aan de Vlasmarkt 4 in Middelburg. Jacque Dassouville is er herbergier van dienst. Hij wordt achtereenvolgens opgevolgd door Willem Matthysz, Willem van Stokkum en Sebastiaan Hertog. De laatste is in 1770 herbergier. Daarna verdwijnt de Morgenster uit beeld.

Er volgt een lange horecaloze periode voor het pand tot J. Lourense op zaterdag 18 mei 1964 cafetaria Bon Appetit in het pand opent. Hij blijft twee jaar en draagt de zaak over aan M.A. Bergs. Bergs heropent op dinsdag 15 november 1966 en noemt zijn zaak de Vlaskam. Bergs blijft slechts een jaar in zijn zaak. Daarna breekt het tijdperk Kota Radja aan.

Kleuterleidster

Op 28 september 1967 opent de heer Kao Lu Wu Chinees-Indisch restaurant Kota Radja. Na twee jaar wordt een driemanschap eigenaar van de zaak: de heren Hoogendoorn, Picciuca en Van der Wansem. Op enig moment ontspant zich een romance in Kota Radja. Lia Westdorp van de Wedam, die voor kleuterleidster studeert, valt als een blok voor kok Picciuca. Ze zijn nog altijd gelukkig samen, maar Lia is nooit kleuterleidster geworden. De heer Van Wansem staat vaak buiten op de uitkijk. Er ontgaat hem maar weinig van wat er zich op de Vlasmarkt afspeelt.

Burgemeester

Toen ik in 1988 voorlichter bij de gemeente Middelburg werd, vond mijn kennismakingsgesprek met burgemeester Chris Rutten plaats in Kota Radja. Rutten was een stevige eter die er geen been in zag mijn toetje te verorberen. Dat was een griesmeelpuddinkje en niet mijn ding.

Kota Radja heeft in de jaren ’80-’90 een enorme bloeiperiode. Op zondagmiddag geeft de fine fleur van de Middelburgse middenstand er acte de présence. Men wil er graag worden gezien. Op de bovenverdieping is menig feestje van leden van handbalvereniging E.M.M. uit Middelburg. Er is een goederenliftje dat de maaltijden vanuit de keuken omhoog hijst. De zaak beschikt ook over een tandenborstelautomaat dat wegwerpborstels uitwerpt. Nee, in Kota Radja wordt niets aan het toeval overgelaten.

Schuttershof

In 1998 is het uit met de pret. Ger Langermans en Sylvia Moerings openen in dat jaar Allez in het pand. Ze zitten eerder samen met Paul Rodenburg in het Schuttershof. Nu rust er een concurrentiebeding op het Schuttershof. Daarin staat dat er geen nieuw café in de directe omgeving mag worden begonnen. Daarom presenteren Ger en Sylvia Allez als een tapasbar, maar het is toch meer een café dan iets anders. Men zegt weleens gekscherend dat Allez het enige restaurant in Middelburg is met meer dan tien tappunten.

Jeroen en Monika Nouse openen in augustus 2001 café ’t Fust in het pand. Jeroen is geen onbeschreven blad in de Middelburgse horeca. Hij werkt daarvoor bij De Vriendschap aan de Markt. Jeroen en Monika zitten tot op de dag van vandaag in ’t Fust. Het mooie is dat boven de voordeur ‘De Morgensterre’ prijkt. Zo is de cirkel op een mooie manier rond.