Barcodes: Sporen naar Spoorzicht

Willem

Eind november speelde het schoolreisgevoel, dat na zoveel jaren her nog altijd sluimert, al verwachtingsvol door mijn hoofd. Op 4 december was het heerlijk middagje gekomen en liep ik, samen met kompanen Edwin en Kees, vanaf Bar American in de zwembadpas richting station. De zwembadpas was niet gezwind genoeg en we zouden op een paar haren na de trein gaan missen, dus Kees opperde een opwarmertje bij Peter in de Reutel. Een half uurtje later haalden we de volgende trein en kreeg mijn schoolreisgevoel pas echt vaste voet.

In ons reisdoel, Spoorzicht aan de Molenweg in Arnemuiden, werden we hartelijk ontvangen door Marjan en Willem, sinds 2012 eigenaar van het café. Zij hadden de zaak,die toen ’t Boven heette, overgenomen van Hannie en Jan en gaven het café meteen zijn oude naam terug. In de volksmond heet Spoorzicht dan wel “Boven” – café de Vriendschap in de Nieuwstraat wordt “Beneden” genoemd – maar Spoorzicht was al een herberg aan het eind van de 19de eeuw en cultureel erfgoed dient in ere te worden gehouden. Willem vertelde dat Hannie en Jan de bierpomp van Spoorzicht, met daarop het door Jos Marteijn ontworpen logo van het café, in eerste instantie hadden meegenomen naar hun nieuwe zaak de Reünie aan de Vlissingsestraat in Middelburg. Na een indringend gesprek in de Reünie kwam de bierpomp terug en nu siert hij de bar waar hij thuis hoort.

In de jaren ’70 kwam ik Merien “Den Oed” van Belzen, getrouwd met Lena “Dut” Grootjans, weleens tegen in de Reutel, dus ik vroeg aan stamgast A3 of Merien ook in Spoorzicht kwam. A3 vertelde dat Merien regelmatig in het café kwam in de tijd dat Merien “Broek” Snoek samen met echtgenote Jaantje “Door” de Nooijer in Spoorzicht zat. Overdag was het café Jaantje’s domein aangezien Merien een volledige baan bij de Fitting in Middelburg had – tussen de middag gebruikte hij vaak zijn natje en droogje bij de Reutel. Merien kluste in de jaren ’50 zwart bij als kapper en pikte plaatselijk barbier Zeiger daarmee danig in de kuif, wel zodanig dat hij op enig moment een pistool aanschafte met het plan Merien in de Vriendschap op een blauwe boon te trakteren. Zeiger kwam, evenals Merien , vrijwel dagelijks in het café waar hij naar verluid een maatje jenever, vermomd als een fles bleekwater, op het toilet voor de pak had – ergo zuinigheid en vlijt. Het is er niet van gekomen want op die bewust avond in maart 1951 was Zeiger al pistoolzwaaiend zwaar over zijn bleekwater en gaf Merien toevallig verstek in “Beneden”.

Het heerlijke middagje in Spoorzicht liep op zijn eind en na afscheid te hebben genomen van Marjan, Willem en A3 spoorden we in een vloek en een zucht welgedaan terug naar Middelburg. Om het af te leren namen we er nog een paar in de Reutel en daarna nog een paar in Bar American en daarna et cetera. Barcodes vraagt soms offers aan Bacchus – men moet er niet licht over denken.

Barcodes: “Doe de deur dicht, anders tocht het zo!”

Piet_Vogel_en_Sien_Vogel-Adriaanse_achter_de_bar._De_bar_is_na_een_verbouwing_vernieuwd_en_minder_fraai_dan_de_originele_toog

Toegegeven: je kunt de geschiedenis van een stad of dorp niet reconstrueren op basis van oude krantenartikelen alleen, maar de nieuwsberichten, columns en advertenties van toen zetten je vaak wel op het spoor van de personen en voorvallen die een hoofdrol speelden in de mooie verhalen van decennia terug. Zo kwamen wij ook op het spoor van Middelburger Piet Vogel, die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog vestigde in een café met biljart in de Zeeuwse hoofdstad. Het houten pand van die kroeg kreeg in de zomer van 1940 een horecabestemming, toen Gerrit Entink zijn café Bodega in de Lange Delft verwoest zag worden en hij aan de Londensekaai een noodcafé mocht openen van de gemeente.

Piet Vogel nam de zaak in februari 1941 over. Hij maakte van het café-biljart annex sigarenmagazijn geleidelijk een café-restaurant, waarvan de advertenties in de krant je doen vermoeden dat de zaak niet al te sjiek was. Vogel adverteerde weliswaar met de slogan ‘zij die het weten, gaan bij Piet Vogel eten’ maar in die advertenties noemt hij vooral sandwiches, warme worstjes, kroketten en bitterballen en omschrijft hij zijn zaak als een ‘Café-Restaurant-Automatiek’. Later leerden we dat Vogel toch wel meer in zijn mars had, toen Peter Carol, een kleinzoon van de exploitant, ons een oude menukaart van de zaak gaf. Vogel verkocht ook diverse soorten vis, gevogelte en ander vlees, maar ook uitsmijters, soepen, pannenkoeken en kaviaar op brood. Uit de advertenties van de zaak blijkt ook dat Vogel er veel aan deed om het toch maar een beetje gezellig te maken tijdens de oorlogsjaren. Er zijn in de periode 1943/1944 regelmatig aankondigingen van muziekoptredens, onder meer van Marlies Burkunk, een zangeres ‘met een stem als Zarah Leander’.

Het noodcafé van Piet Vogel bestaat tot 1950. In dat jaar moeten alle ondernemers in de noodpanden langs de kaaien van de stad verhuizen naar zogenoemde wederopbouwpanden elders in het centrum, zodat de noodvoorzieningen kunnen worden afgebroken. Vogel ziet daar echter weinig brood in en kiest voor een verhuizing naar Goes. Hij verkoopt zijn herbouwplicht aan een andere ondernemer, en vraagt de gemeente om een paar maanden uitstel van de sloop van het pand. Dat uitstel krijgt hij niet. Wat er vervolgens gebeurt is even grappig als grimmig. In een artikel in de PZC van 3 augustus 1950, lezen we dat honderden mensen toekeken op de kaai “hoe arbeiders van het noodpand een houten skelet maakten, terwijl de eigenaar voortging zijn klanten te bedienen als stond hij in de bar van een Grand Hotel.” Er was geen dak meer, en ook de ramen waren al verdwenen. De gordijnen wapperden in de wind en tot overmaat van ramp regende het ook nog eens. Maar er waren die dag nog steeds klanten, en Piet ging door tot het bittere eind. Het mooiste is dat hij ondanks alles zijn humor niet verloor. Klanten die vertrokken gaf hij het advies mee “Doe de deur dicht, anders tocht het zo!”.

Barcodes: Zwarte Annie genoteerd bij de beurs

Cafe_de_Beurs_1962

Sommige Middelburgse horecaondernemers zijn honkvast en slagen erin hun zaak jong te houden – ze gaan mee met de tijd of met the flow zoals dat tegenwoordig heet. Die term was nog geen gemeengoed toen Ehab El Sayed in juli 1991 grillroom Sphinx aan Dam 23 opende. Hij zit vandaag de dag nog steeds in het pand dat al sinds 1863 een horecabestemming heeft. Een advertentie in de Middelburgsche Courant van 16 juni dat jaar meldt dat er muziek is in het “Bierhuis de Beurs, op den Dam, aanvang des avonds half negen uur, bij Bouwman.” De naam van het bierhuis refereerde aan de schuin tegenover staande Graanbeurs waar vrome Walcherse boeren de vrucht van hun akkers ten gelde maakten. De Beurs was wellicht de locatie waar boeren borrelden en tegelijkertijd de Mammon dienden – vruchtgebruik werd soms duur betaald.

Sinds Ivo Pieter Bouwman heeft het bierhuis een behoorlijk aantal kasteleins en kasteleinsen gekend. Te veel om hier allemaal op te noemen, daarom wordt de draad weer opgepakt in het jaar 1954 – in dat jaar komen Bram en Lootje van der Weele in De Beurs. Wanneer zij vier jaar later verhuizen naar het Melkboerinnetje in de Vlissingsestraat wordt het café, zo meldt een advertentie in de PZC, op 24 juni 1958 heropend door Anna en Corry. Die dames zijn, met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, Anna Vermeule en Corrie Wieleman en ze zitten slechts een maand in de zaak. Maar Anna Vermeule maakt, samen met echtgenoot Izaak van der Hooft, in 1967 haar comeback in de Beurs. René van Hilst (ex-eigenaar van het Hart van Middelburg in de Zusterstraat en de Groene Papagaay in de Langeviele) woonde in die tijd in het pand ernaast, Dam 25, en hij kende Anna en Izaak als Annie en Jan van der Hooft. René vertelde dat Jan, een oud-marineman, de toog van de Beurs de vorm van een schip gaf en dat Annie de bijnaam Zwarte Annie had. Niet te verwarren met haar Vlissingse bijnaamgenote die in de buurt van het Bellamypark woonde, dat was Annie van Loon die vaak met vriendin (Dikke) Bep van der Meer op stap ging. In 1970 is de Beurs geschiedenis en dopen Jan en Annie de zaak Porthole om een jaar later die naam weer te veranderen in de Meerpaal – eenmaal een Jantje, altijd een Jantje. In 1974 stappen Jan en Annie uit de zaak en verhuizen ze naar Zeeuws-Vlaanderen waar Jan geboren is. De Meerpaal krijgt achtereenvolgens de namen de Dam, de Damrakker en de Graanbeurs tot Ehab El Sayed in 1991 grillroom Sphinx in het pand opent.

Het verhaal kreeg enige weken geleden echter nog een onverwacht staartje. Een dochter uit Anna Vermeule’s eerdere huwelijk meldde Middelburdronk dat ze via onze site haar moeder op het spoor was gekomen. Niets wijzer geworden van de gemeente Middelburg, had ze haar moeders naam dan maar ingetikt op Google en daar was ze. De beursnotering van Zwarte Annie betaalde zich tenslotte uit.